ostatnio dodane newsy
Spotkanie autorskie
z reformacyjnych kart
Drukuj
Biblia brzeska - perła polskiego renesansu i reformacji
15
09.17

Powstanie i historia Biblii Brzeskiej wiążą się bezpośrednio z dotarciem do Polski fali reformacji, a szczególnie z rozwojem jednego z jej ważnych nurtów – Kalwinizmu. Zgodnie z podstawową zasadą Reformacji – Sola Scriptura – Biblia powinna być czytana w języku narodowym – z tego powodu w połowie XVI wieku również polscy protestanci dostrzegli potrzebę stworzenia własnego tłumaczenia Pisma Świętego. Pionierski Nowy Testament wydany w 1552 r. przez Jana Seklucjana w Królewcu był niewystarczający. Wymogów dokładności i rzetelności nie spełniła również pierwsza w całości drukowana polska Biblia, jaką była katolicka Biblia Leopolity (Szarffenbergów) z 1561 r., tłumaczona z łacińskiej Wulgaty. Problemem nowego polskiego przekładu zajął się w 1557 r. ewangelicki synod małopolski we Włodzisławiu, gdzie powołano w tym celu specjalną komisję. Na synodzie w Pińczowie – głównym ośrodku reformacji polskiej, w roku 1559 wyznaczono zespół tłumaczy, w którego skład weszli: Grzegorz Orszak, rektor szkoły pińczowskiej, Pierre Statorius z Thionville i Jean Thenaudus z Bourges we Francji. W 1560 roku dołączyli do nich: Jan Łaski, Jerzy Szoman, pastor i poeta Jakub Lubelczyk, Szymon Zacjusz, Andrzej Trzecieski, Marcin Krowicki, Grzegorz Pawełtach, Franciszek Stankar i inni. Prace nad przekładem finansował książę Mikołaj Radziwiłł Czarny (koszt wyniósł około 3000 czerwonych złotych), a patronował im właściciel Pińczowa – Mikołaj Oleśnicki. Po trzech latach (od 1557 r.) ukończono przekład Pięcioksięgu, a po następnych trzech latach prace zakończono. Druk Biblii Brzeskiej ukończono we wrześniu 1563 r. (drukowano po 2 – 3 arkusze tygodniowo, więc całość trwała ok. roku) w Brześciu Litewskim, została wydana drukiem przez Cypriana Bazylika w drukarni należącej do Mikołaja Radziwiłła Czarnego w nakładzie około 500 egzemplarzy. Biblia ta stała się podstawowym dziełem w zborach ewangelickich na terenie Wielkiego Księstwa i Korony (było wówczas 720 zborów, z tego 251 reformowanych i 64 braci czeskich). Przekład zaopatrzony w list dedykacyjny przesłano w darze Najjaśniejszemu Panu, Panu Zygmuntowi Augustowi, z Bożej łaski Królowi Polskiemu, Wielkiemu Księciu Litewskiemu, Ruskiemu, Pruskiemu, Żmudzkiemu, Mazowieckiemu, Inflanckiemu etc. W roku następnym kolejne egzemplarze przesłano książętom Krzysztofowi Wirtemberskiemu, i pruskiemu Albrechtowi, cesarzowi Maksymilianowi z Wiednia, a odbity specjalnie Psałterz dedykowano królewnie (siostrze króla) Annie Jagiellonce. Resztę ku chwale Bożej i pożytkowi narodu polecił książę Mikołaj Radziwiłł szeroko rozrzucić po Polsce.
Nie wydano jej ponownie w całości; częściowe wznowienia miały miejsce w roku 1564 w Brześciu (Psałterz), 1580 r. i 1593 r. w Wilnie (Nowy Testament) oraz 1585 r. w Toruniu (Ewangelie i Dzieje Apostolskie). Kalwiński Kościół Reformowany używał Biblii Brzeskiej, aż do czasu, gdy w 1632 roku wydano poręczniejszą Biblię Gdańską, która w dużej mierze opierała się na tekście Biblii Brzeskiej opracowanej od nowa przez Daniela Mikołajewskiego.
Biblię Brzeską – zgodnie z deklaracjami wydawców – uważa się powszechnie za pierwszy polski przekład całej Biblii z języków oryginalnych: hebrajskiego i greckiego. Zasadniczą zaletą Biblii Brzeskiej było to, że została przełożona z języków oryginalnych, hebrajskiego i greckiego. Nazwa Biblii pochodzi od miejsca wydania – Brześć Litewski. Inne nazwy to Biblia Radziwiłłowska – od nazwiska fundatora księcia Mikołaja Radziwiłła Czarnego oraz Biblia Pińczowska związana z Pińczowem – miejscem, gdzie dokonano przekładu.
Opis
Na zdobionej stronie tytułowej znajduje się tytuł:
Biblia święta, tho iest, Księgi Starego y Nowego Zakonu, właśnie z Żydowskiego Greckiego y Łacińskiego, nowo na Polski ięzyk, z pilnością y wiernie wyłożone.
Księga posiada niezwykły walor estetyczny, ma wymiary 255 na 401 mm, waży ok. 5 kg. Solidną oprawę stanowiły drewniane deski powleczoną i pięknie tłoczoną skórą, spięte dwiema metalowymi klamrami. Osiem metalowych guzów na rogach oprawy zapewniało wolną przestrzeń między powierzchnią stołu a księgą chroniąc ją przed zniszczeniem. Tekst liczący 720 kart liczbowanych a 784 wszystkich drukowany był dużymi gotyckimi czcionkami. Okazałości dopełniają piękne drzeworyty ze scenami biblijnymi umieszczone na karcie tytułowej i w Starym Testamencie. Tekst przypisów i objaśnień (na brzegach i na dole stron) – wydrukowano drobniejszą czcionką. Na odwrocie strony tytułowej umieszczono herb Radziwiłłów, pod nim wiersze oraz dedykację dla króla Zygmunta II Augusta podpisaną przez Mikołaja Radziwiłła Czarnego. Tu także zawarta jest pochwała studiowania Biblii, informacje o przekładzie, streszczenie, spis treści, kalendarz czytań biblijnych na cały rok, wstępy do poszczególnych ksiąg, wykaz pojęć biblijnych oraz zupełna nowość – numeracja wersetów. Podsumowano treść Pisma św. Przekład jest staranny i precyzyjny, wierny oryginałowi (zastosowano nowatorską metodę oddawania sensu zdań, a nie tłumaczenia „słowo w słowo”). Wśród innych przekładów ten wyróżnia się szatą graficzną, pięknem i czystością języka polskiego. W tłumaczeniu przywiązywano ogromną wagę do przekazania sensu sakralnych treści, a nie ścisłego znaczenia zwrotów i wyrażeń.
Wyjątkowość tłumaczenia przekładu wynika z samej techniki tłumaczenia. Tłumacze zastosowali wtedy bardzo nowoczesną bo i dziś powszechnie obowiązującą przy przekładzie z języków oryginalnych metodę translacji, co zaowocowało pięknym stylem języka polskiego tego przekładu. Temu zagadnieniu tj. technice przekładowej Biblii brzeskiej, poświęciła wiele lat pracy prof. dr hab. Irena Kwilecka z Instytutu Slawistyki PAN – znawczyni staropolskich przekładów biblijnych. Opublikowała na temat Biblii Brzeskiej szereg artykułów, w tym obszerny komentarz do reedycji tego zabytku. Zauważyła, że technika przekładowa w Biblii brzeskiej polega na oddawaniu za pomocą dostępnych w polszczyźnie środków językowych treści i sensu tłumaczonego tekstu, nie zaś jak czyniono w przekładach dosłownych, gdzie starano się odtworzyć wiernie poszczególne wyrazy, wyrażenia i zwroty oryginału. Liczne hebrajskie idiomy i obce polszczyźnie konstrukcje składniowo-stylistyczne zastępowano polskimi odpowiednikami, gdyż dosłowne ich tłumaczenie byłoby dla polskiego odbiorcy niezrozumiałe.
Na temat Biblii Brzeskiej ukazało się wiele sprzecznych opinii, jednak niemal wszyscy zgadzali się w jednej sprawie. Uznali, że napisana jest piękną XVI-wieczną polszczyzną o wysokim poziomie artystycznym i literackim polszczyzną. Język jej jest zwięzły, potoczysty i bogaty literacko, a – w przeciwieństwie do innych przekładów – unika wyrażeń i zwrotów idiomatycznych oraz konstrukcji składniowo-stylistycznych obcych dla języka polskiego. Profesor Aleksander Brückner, znany slawista i specjalista od języka, kultury i literatury staropolskiej, ocenił, że przekład ten miał wielki wpływ na język polski oraz kulturę w Polsce i Europie, chwaląc przy tym przekład za poprawność języka i zrozumiałą treść. Uważał, że Biblia Brzeska jest dowodem na to, jaką pozycję zajmowała Polska i jej kultura w XVI wieku w Europie.
Wyjątkowość Biblii brzeskiej na tle innych przekładów staropolskich polega przede wszystkim na tym, że tłumacze oparli się na oryginalnych wersjach tekstu biblijnego, zastosowali nową metodę translatorską oraz uwspółcześnili język biblijny. W przekładzie Biblii zastosowano nowy typ ilustracji do Starego Testamentu – ilustracje o charakterze naukowo-dydaktycznym. Tłumacze zastosowali po raz pierwszy w Polsce podział biblijnych rozdziałów na wersety i numerację wersetów. Taki zabieg jest rzeczą obecnie normalną bowiem bez niego trudno jest wyobrazić sobie współcześnie studia nad Biblią. Biblia Brzeska jest też pierwszym w Polsce przekładem w pełni komentowanym oraz wyposażonym w aparat naukowy tj. w różnego rodzaju pomoce biblijne jak: wprowadzenie czytelnika do korzystania z tekstu Pisma Świętego, kalendarz czytań biblijnych na poszczególne dni całego roku, wprowadzenia do każdej kolejnej księgi oraz części Biblii, a także rejestr ważniejszych pojęć, wyrażeń i zwrotów biblijnych wraz z ich dokładną lokalizacją. Tym, co wyróżnia ten przekład, jest także to, że jest to pierwsze polskie tłumaczenie całej Biblii, dokonane z myślą o szerokich kręgach odbiorców, przeznaczone do codziennego, zarówno indywidualnego, jak i zbiorowego, czytania Słowa Bożego. Celowi temu służą: jasność i komunikatywność przekładu, unikanie obcych polskiemu czytelnikowi czy słuchaczowi terminów, wyrażeń i zwrotów oraz nieznanych polszczyźnie hebrajskich czy greckich konstrukcji składniowo-stylistycznych i zastępowanie ich starannie dobranymi polskimi odpowiednikami. To wszystko składa się na to, że tłumacze Biblii brzeskiej okazali się prekursorami dla najnowszych przekładów Biblii z języków oryginalnych. Przekład Biblii Brzeskiej, zastosowana w nim metoda tłumaczenia, cała oprawa filologiczna, jak również strona typograficzna Biblii były na gruncie polskim całkowitą nowością, a samo jej wydanie – wielkim osiągnięciem kulturalnym i religijnym polskiego protestantyzmu.
Ks. prof. Eugeniusz Dąbrowski, znany biblista, teolog i tłumacz Nowego Testamentu – w osobno wydanej w Londynie w 1967 roku rozprawie, poświęconej ocenie wydanego dla uczczenia tysiąclecia chrztu Polski pierwszego katolickiego przekładu Biblii, dokonanego z języków oryginalnych, tj. Biblii Tynieckiej stwierdził, że Biblia Brzeska stworzyła nowy typ przekładu, zarówno przez oparcie się na językach oryginalnych, jak i przez szatę językową, i z tego względu zasługuje w najwyższym stopniu na uwagę.
Należy zauważyć, że Biblia Brzeska, jako przekład Słowa Bożego na język polski, z jednej strony była doceniana, a z drugiej tępiona i skazana na zagładę. Kościół katolicki uznał ją za przekład heretycki i obłożył klątwą. Mimo tego czytano ją w kręgach katolickich i korzystano z przekładu w ten sposób, że usuwano z niej kartę tytułową, dedykację księcia Mikołaja Radziwiłła, wstępy lub ostatnią kartę z kolofonem, jednakże pozostawiając sam tekst przetłumaczonego Pisma Świętego na język polski. Takie egzemplarze z dobrze zachowaną oprawą, lecz z pozbawionymi elementami znajdują się w bibliotekach polskich i zagranicznych. Należy wspomnieć o smutnym wydarzeniu związanym z Mikołajem Krzysztofem Radziwiłłem (Sierotką) – synem fundatora Biblii Brzeskiej, który został konwertowany przez jezuitów na katolicyzm, i jako pokutę za „grzechy ojca – heretyka” postanowił wykupić i zniszczyć wszystkie egzemplarze Biblii Brzeskiej wraz z innymi drukami ewangelickimi. Na ten cel wydał ogromną sumę bo aż 5000 dukatów (czerwonych złotych), jednakże nie udało mu się zniszczyć wszystkich egzemplarzy Biblii. Tę większość Biblii, wraz z innymi pozycjami ewangelickimi, które wykupił, uroczyście spalił na rynku w Wilnie. Pozostałe egzemplarze zostały zniszczone w okresie kontrreformacji. Z pierwszego wydania pozostały nieliczne egzemplarze, szacuje się, że w sumie ocalało kilkadziesiąt sztuk. Można je zobaczyć m. in. w Bibliotece Jagiellońskiej, Bibliotece Ossolińskich, Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego, Bibliotece Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, Bibliotece Fundacji Książąt Czartoryskich przy Muzeum Narodowym w Krakowie, Bibliotece Kornickiej, Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Rzeszowie, Bibliotece Polskiej w Paryżu, Muzeum Ziemi Wieluńskiej, Muzeum Podlaskim w Białymstoku (Biblioteka), Bibliotece Uniwersytetu Zielonogórskiego i Uniwersytetu w Poznaniu oraz w zbiorach kościelnych i prywatnych. W roku 2001 ukazała się reedycja Biblii Brzeskiej w niemieckiej serii Biblia Slavica. Tekst przekładu poprzedzają dwa listy wprowadzające: od prezydenta Polski – Aleksandra Kwaśniewskiego oraz prezydenta Republiki Federalnej Niemiec – Johannesa Raua. Ważnym wydarzeniem, które nastąpiło rok po ukazaniu się reedycji Biblii brzeskiej było uroczyste wręczenie w dniu 4 marca 2002 r. przez wydawców niemieckich reedycji tego dzieła prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej Aleksandrowi Kwaśniewskiemu. Towarzyszyły temu przemówienia prezydenta Polski, wydawcy – Ferdinanda Schöningha oraz profesorów Hansa Rothego i Ireny Kwileckiej. Akt uroczystego przekazania Głowie Państwa Polskiego Biblii Brzeskiej ma już w Polsce swoją tradycję, począwszy od 1563 r. kiedy to książę Mikołaj Radziwiłł Czarny dedykował ją królowi polskiemu Zygmuntowi Augustowi. Drugi akt miał miejsce w 1926 r. Wtedy delegacja Synodu Wileńskiego Kościoła ewangelicko-reformowanego wręczyła oryginalny egzemplarz Biblii brzeskiej prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej Ignacemu Mościckiemu. W 2003 roku wydawnictwo Kalwin Publishing wydało uwspółcześnioną transkrypcję Biblii brzeskiej. Przed publikacją całości, w 2000 roku, w Wydawnictwie Duch Czasów opublikowano Brzeski Nowy Testament.
Biblia Brzeska to drugi, po katolickiej Biblii Leopolity, wydany drukiem przekład na język polski, jest pierwszym dokonanym w Polsce zbiorowym przekładem Pisma Świętego. De facto był to jedyny przekład przygotowany przez zespół redakcyjny aż do drugiej połowy XX wieku czyli pojawienia się Biblii Tysiąclecia (1965), Biblii poznańskiej (1973) i Biblii Warszawskiej (1975).
Biblia Brzeska jest cennym drukiem nie tylko ze względu na walory estetyczne przekładu, znaczenie historyczne, lecz przede wszystkim ze względu na wartości duchowe, które wyraża polszczyzna. Biblia Brzeska jest jednym z najwspanialszych zabytków kultury polskiej. Wyrosła na kanwie szesnastowiecznych ruchów religijnych jako polsko-kalwiński przekład Pisma Świętego. Jest pierwszym polskim przekładem Biblii dokonanym z języków oryginalnych – hebrajskiego dla Starego Testamentu oraz greckiego dla Nowego Testamentu. Poza swoim ważnym duchowym aspektem dla polskich protestantów, jest też ona wspaniałym przykładem wielkości i różnorodności kultury polskiej „złotego wieku”. Uchodzi za tłumaczenie o nienagannej artystycznej polszczyźnie i dużym stopniu wierności wobec różnorodnych językowo ksiąg oryginału. Jej wartość dla kultury polskiej jest niekwestionowana, a wysoki poziom artyzmu językowego jest poświadczany od czasów jej współczesnych po współczesne badania. Wydanie Biblii Brzeskiej, a później (w 1570 r. – Nowy Testament, w 1572 r. – cała biblia) Biblii Nieświeskiej, przełożonej przez Szymona Budnego spowodowało, że Jakub Wujek podjął z inicjatywy Towarzystwa Jezusowego prace nad przekładem Pisma Świętego, które w całości zostało wydane w 1599 r. Jednak tłumaczenie to zostało wykonane z łacińskiego tekstu Wulgaty.

Bibliografia:
Irena Kwilecka, Biblia brzeska, jej dzieje i znaczenie [w:] Nauka nr 3/2006 str.111-121, Poznań 2006.
(dostęp 24.04.2017 r.) http://www.pan.poznan.pl/nauki/N_306_08_Kwilecka.pdf
Łuczak Arleta, Najstarsze słowiańskie przekłady Biblii w niemieckiej serii „Biblia Slavica” [w:] Nauka 2/2014, s. 135-150, Poznań 2014.
(dostęp 24.04.2017r.) http://www.pan.poznan.pl/nauki/N_214_08_Luczak.pdf.
Sipayłło Maria, Akta synodów różnowierczych w Polsce, opracowane i wydane w dwóch kolejnych tomach, t. I 1550-1560, t. II 1560-1570, Warszawa 1966-1972.
Tadeusz Wojak, Szkice z dziejów reformacji w Polsce XVI i XVII w., Warszawa 1977.

Internet:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Biblia_brzeska (dostęp 24.04.2017r.)
http://www.prezydent.pl/aleksandra-kwasniewskiego/aktualnosci/rok-2002/art,156,59,wreczenie-prezydentowi-rp-reprintu-biblii-brzeskiej.html (dostęp 24.04.2017 r.)
https://pl.wikipedia.org/wiki/Miko%C5%82aj_Radziwi%C5%82%C5%82_Czarny (dostęp 24.04.2017 r.)
Nawigacja
PROJEKT OCALIĆ OD ZAPOMNIENIA - SZLAKIEM DZIEDZICTWA ŻYDOWSKIEGO W POWIECIE RADZYŃSKIM: ŻYDOWSKIE OBRZĘDY I ZWYCZAJE RELIGIJNE
CyberEye theme by FDTD Designer
KChWE Nowe Jeruzalem w Radzyniu Podlaskim Copyright © 2009-2017



Powered by PHP-Fusion copyright © 2002 - 2025 by Nick Jones.
Released as free software without warranties under GNU Affero GPL v3.