Konfederacja warszawska klejnot tolerancji wyznaniowej
Dodane przez admin dnia May 06 2017 09:56:09
„Gdyby nie konfederacja warszawska, już dawno zapłonęłyby w Polsce takie stosy jak we Francji dla Francuzów, a w Belgii dla Belgów.”
luteranin, Ulryk Schober, 1596
„Polska otwierała swe granice i gościnny dom dla zbiegów z całego świata, gdy w Europie płonęły stosy herezjarchów i wyznawców wolności sumienia”
Stefan Żeromski, Wisła 1918
Gdy w Europie Zachodniej płonęły stosy, zza granicy nadciągały niepokojące wieści o bratobójczych wojnach religijnych, a ludzie mordowali się w imię Boga, w Rzeczpospolitej doszło do niebagatelnego wydarzenia. Obawa przed wojną domową skłoniła szlachtę do wspólnego działania ponad religijnymi podziałami celem zagwarantowania wolności wyznania.
W dniu 28 stycznia 1573 został podpisany akt konfederacji warszawskiej wprowadzającej tolerancję religijną w Rzeczpospolitej Obojga Narodów.
Konfederacja warszawska – określenie uchwały podjętej 28 stycznia 1573 r. na sejmie konwokacyjnym w Warszawie, zawierającej postanowienia dotyczące zapewnienia swobody wyznania szlachcie w Rzeczypospolitej. Gwarantowała ona bezwarunkowy i wieczny pokój między wszystkimi różniącymi się w wierze, zapewniała innowiercom równouprawnienie z katolikami i opiekę państwa. Dokument uważany jest za początek gwarantowanej prawnie tolerancji religijnej.
W 2003 roku tekst konfederacji warszawskiej został wpisany na listę UNESCO Pamięć Świata na której znajdują się najważniejsze dokumenty w dziejach ludzkości.
W roku 1570 r. polscy protestanci przedłożyli sejmowi projekt konstytucji gwarantujący wolność wyznania wszystkim, aby „wolno było każdemu wedle sumienia jego wierzyć” na zasadzie równouprawnienia z katolikami i prawosławnymi. Projekt ten jednak nie uzyskał akceptacji sejmu.
W dniu 7 lipca 1572 r. zmarł król Zygmunt August, ostatni z rodu Jagiellonów, a obóz protestancki w obliczu nowej elekcji znalazł się...
Treść rozszerzona
„Gdyby nie konfederacja warszawska, już dawno zapłonęłyby w Polsce takie stosy jak we Francji dla Francuzów, a w Belgii dla Belgów.”
luteranin, Ulryk Schober, 1596
„Polska otwierała swe granice i gościnny dom dla zbiegów z całego świata, gdy w Europie płonęły stosy herezjarchów i wyznawców wolności sumienia”
Stefan Żeromski, Wisła 1918
Gdy w Europie Zachodniej płonęły stosy, zza granicy nadciągały niepokojące wieści o bratobójczych wojnach religijnych, a ludzie mordowali się w imię Boga, w Rzeczpospolitej doszło do niebagatelnego wydarzenia. Obawa przed wojną domową skłoniła szlachtę do wspólnego działania ponad religijnymi podziałami celem zagwarantowania wolności wyznania.
W dniu 28 stycznia 1573 został podpisany akt konfederacji warszawskiej wprowadzającej tolerancję religijną w Rzeczpospolitej Obojga Narodów.
Konfederacja warszawska – określenie uchwały podjętej 28 stycznia 1573 r. na sejmie konwokacyjnym w Warszawie, zawierającej postanowienia dotyczące zapewnienia swobody wyznania szlachcie w Rzeczypospolitej. Gwarantowała ona bezwarunkowy i wieczny pokój między wszystkimi różniącymi się w wierze, zapewniała innowiercom równouprawnienie z katolikami i opiekę państwa. Dokument uważany jest za początek gwarantowanej prawnie tolerancji religijnej.
W 2003 roku tekst konfederacji warszawskiej został wpisany na listę UNESCO Pamięć Świata na której znajdują się najważniejsze dokumenty w dziejach ludzkości.
W roku 1570 r. polscy protestanci przedłożyli sejmowi projekt konstytucji gwarantujący wolność wyznania wszystkim, aby „wolno było każdemu wedle sumienia jego wierzyć” na zasadzie równouprawnienia z katolikami i prawosławnymi. Projekt ten jednak nie uzyskał akceptacji sejmu.
W dniu 7 lipca 1572 r. zmarł król Zygmunt August, ostatni z rodu Jagiellonów, a obóz protestancki w obliczu nowej elekcji znalazł się bez gwarancji prawnych dla swego wyznania. Stąd na sejmie konwokacyjnym w Warszawie, w odpowiedzi na żądanie protestantów, komisja sejmowa pod przewodnictwem biskupa Stanisława Karnkowskiego opracowała akt konfederacji warszawskiej, która w sprawach religijnych postanawiała i gwarantowała m.in. bezwarunkowy i wieczysty pokój między wszystkimi wyznaniami (dissidentes in religione), szlachcie, mieszczanom królewskim i innym ludziom wolnym zagwarantowano pełne równouprawnienie, niezależnie od wyznania w prawie publicznym i prywatnym.
Akt tolerancji miał zapewnić polskiemu obozowi protestanckiemu prawne podstawy i bezpieczeństwo wobec rozwoju kontrreformacji. Został on przyjęty przez sejm większością głosów. Odrzucił go prymas Uchański i biskupi, a także szlachta mazurska. Podpisał go tylko propter honum pacis biskup krakowski Franciszek Krasiński. Uprawomocnienie zasad tolerancji było dużym osiągnięciem. Artykuły konfederacji wciągnięto do statutów, które miał zaprzysiąc każdy nowo obrany król („artykuły henrykowskie”).
Forma przysięgi królewskiej brzmiała: „Przysięgam, że będę bronił i przestrzegał pokoju wśród dysydentów i w żadnym wypadku nie dopuszczę, by z powodu religii ktokolwiek był uciskany zarówno przez urzędników państwowych, jak i przez nas”. Mimo pewnej ogólnikowości, konfederacja warszawska dała prawne podstawy dla protestantyzmu polskiego i była pierwszym w Europie aktem szerokiej tolerancji. Konfederacja warszawska sprawiła, że XVI-wieczna Polska zyskała w Europie miano „azylu heretyków”, a u dzisiejszych badaczy „państwa bez stosów”. W naszym kraju znajdowali schronienie wyznawcy różnych wyznań, uciekający przed wyrokami katolickich sądów duchownych i trybunałów inkwizycyjnych, a także ludzie nienależący do żadnego wyznania i nieuznający żadnej organizacji kościelnej. Ta ponad wyznaniowa działalność zagranicznych intelektualistów protestanckich na terenie Rzeczypospolitej, np. jako wykładowców, pisarzy, w znacznym stopniu przyczyniła się do rozwoju kultury polskiego odrodzenia. Konfederacja warszawska z roku 1573 jest uważana powszechnie za akt wielkiego znaczenia w dziejach walki o wolność religijną w Polsce. Jest to pierwszy tego typu ekumeniczny dokument w historii nowożytnej Europy, zawierający treści niezwykle postępowe jak ona tamte czasy, stanowi najszerzej pod względem wyznaniowym pomyślany akt prawny i szczytowe osiągnięcie polskiej tolerancji. Mimo, że konfederacja nie posiadała charakteru ustawy o wolności religijnej, stanowiła dowód „rozsądku i mądrości politycznej jej autorów, którzy chcieli zapobiec gwałceniu sumienia”. Konfederacja warszawska jest jednym z najciekawszych dokumentów historii Kościoła w epoce staropolskiej. Jest to dokument doby reformacji polskiej, który z perspektywy ponad 400 lat, jakie upłynęły od daty jego zredagowania, wydaje się być jej największym sukcesem prawnym. Konfederacja warszawska stała się podsumowaniem dążeń protestantyzmu polskiego do równouprawnienia w Rzeczypospolitej szlacheckiej.
Konfederacja warszawska nie zapobiegła jednak wzrostowi nietolerancji wyznaniowej związanej z kontrreformacją. Konfederacja – mimo jej powstania w 1573 r. – stała się ustawą państwową dopiero trzy lata później. Podstawowym mankamentem aktu był brak przepisów wykonawczych, który zaważył na jego późniejszym ciągłym naruszaniu. Rosnąca na sile kontrreformacja, wzniecająca tumulty i kierująca wyznaniową politykę państwa nie dopuściła do uchwalenia takich przepisów.
Bibliografia:
Maciuszko Janusz T., Konfederacja warszawska 1573 roku, Warszawa 1984.
Tazbir Janusz, Państwo bez stosów. Szkice z dziejów tolerancji w Polsce XVI i XVII wieku, Warszawa 2009.
Wojak Tadeusz, Szkice z dziejów reformacji w Polsce XVI i XVII w., Warszawa 1977.
Niniejszy artykuł publikuje się w związku z realizacją przez Zbór Kościoła Chrześcijan Wiary Ewangelicznej w Radzyniu Podlaskim projektu „Ocalić od zapomnienia - Szlakiem kulturowego dziedzictwa protestanckiego na ziemi radzyńskiej”, którego zadaniem jest m.in. propagowanie wiedzy historycznej odnoszącej się do Reformacji w Polsce oraz popularyzację protestanckiego dziedzictwa i dorobku kulturowego.
Zadanie jest współfinansowane przez Powiat Radzyński